Atina

Atina, glavni grad Grčke u kom živi preko 3 miliona stanovnika, prepoznatljiv je po svom nadaleko vidljivom simbolu Akropolju, pojmu klasične Grčke. U aglomeraciji Atine živi oko jedne trećine ukupnog stanovništva Grčke. Ona je njen ekonomski, politički i kulturni centar koji se nalazi na Atičkom poluostrvu. Atina je grad suprotnosti: s jedne strane, haos u saobraćaju sa svakodnevnim zastojima, a sa druge veličanstvena svedočanstva antike koja su koncentrisana u južnom delu šireg centra. Luke su joj poznate od davnina: Pirej, kao trgovačka, i Faleron, kao vojna.

U staro doba bila je glavni grad Atike, da bi postepeno postala kulturni centar politički razjedinjenje stare Helade. Najstariji deo je antički grad na brdu - Akropolj (nalazi se na spisku svetske kulturne baštine UNESCO - a), gde su najslavniji spomenici starog helenskog neimarstva. Oko 800. godine pre Hrista pretvoren je u svetilište posvećeno boginji Ateni, zaštitnici grada Atine. Nalazi se na platformi strmog, stenovitog, krečnjačkog brda visokog 156m i predstavljao je važno pribežište za stanovnike u vreme nevolja i opasnosti. Zidine prvog utvrđenja datiraju još iz XIII veka pre Hrista. Pošto su 480. godine pre Hrista Persijci uništili arhajski hram, u Periklovo doba (prva polovina V veka pre Hrista) izgrađen je kompleks monumentalnih mermernih građevina sa svečanim prilazom Propilejima, malim hramom Atene Nike, ogromnim dorskim Partenonom (447-432. godine pre Hrista) i jonskim Erehtejonom čiji trem drže karijatide. Partenon je najviše oštećen u XVII veku kada je mletačka granata pogodila tursko skladište baruta u njemu i digla mu krov u vazduh.

Oko njega se razvio Donji grad, takođe bogat znamenitim građevinama. Najzanimljive znamenitosti ispod Akropolja su Dionisovo pozorište, u kom su pred 17.000 gledalaca izvođene svetski poznate Eshilove, Euripidove i Sofoklove drame i rimski Odeon (izgrađen 160. godine), koji je podigao bogati Atinjanin Herod Atikus. Najznačajnije skulpture i reljefi su izloženi u Muzeju Akropolja.

Prema legendi, Atinu je glavnim gradom Atike načinio Tezej. Do 683. godine pre Hrista u njoj su vladali kraljevi, a zatim su birani arhonti. Potom je donet Solonov zakon 594. godine pre Hrista. Nakon toga na vlast stupaju tirani, a pre svega Pizistrat koji je vladao od 560. do 527. godine pre Hrista. Posle Klistenovih reformi 508. godine pre Hrista, Atina je dobila karakter robovlasničkog demokratskog polisa. Ona je vodila glavnu reč u podeljenoj Heladi tokom ratova protiv Persijanaca, u kojima je najpoznatija Maratonska bitka 490. pre Hrista. U V veku pre Hrista, Perikle je uspeo da pridobije građanstvo Atine za ambiciozni građevinski projekat: igradnju čuvenog Akropolja na kom su prvobitno bila tri hrama. Akropolj je predstavljao veliki poreski teret za stanovnike Atine, jer su ukupni troškovi izgradnje iznosili 2.000 antičkih talenata zlata, što je za grad - državu veličine Atine predstavljalo ogromnu sumu. Ona je, ipak, dospela je na vrhunac moći upravo za vreme Perikla 460-431. pre Hrista (tzv. Atinska pomorska država) i ovaj period se u istoriji naziva Zlatnim dobom Atine. Međutim, nesrećan ishod Peloponeskog rata koji je trajao od 431. do 404. godine pre Hrista izazvao je njeno postupno opadanje. Kada su je Rimljani pod vođstvom Sula zauzeli i opljačkali 86. pre Hrista, politički je svedena je na rimski, a docnije vizantijski, oblasni grad.

Za vreme Četvrtog krstaškog rata 1205. godine, bila je neko vreme glavni grad istoimenog vojvodstva koje su osnovali krstaši. Međutim, pod Turke je pala 1456. godine i ostala vekovima potpuno beznačajna i zapuštena. Prvi put je oslobođena 1822. godine za vreme grčkog ustanka, ali je 1827. ponovo potpala pod vlast Turaka.

Za prestonicu novoobrazovane Helenske Kraljevine proglašena je 25. decembra 1834. godine, nakon čega se počela naglo razvijati. Još više poleta dobila je zahvaljujući proširenju Grčke posle Balkanskih ratova i Prvog svetskog rata. Nisu je mogle zaustaviti ni česte političke trzavice i katastrofe. Doseljavanjem velikog broja maloazijskih Grka posle poraza u ratu u Anadoliji (1921-1922. godine), Atina i Pirej dobijaju veliki broj novih privrednih preduzeća.

U Drugom svetskom ratu Nemci su je zauzeli 27. aprila 1941. godine. Oslobodile su je grčka i britanska vojska 14. oktobra 1944. godine.

Oko Agore, antičkog trga i pijace iz 600. godine pre Hrista i vekovnog središta javnog života, grupisani su dorski Hefestov hram ili Tezejon (449-440. godine pre Hrista), Atalova stoa - nekada u zanatskom centru (sa iskopinama antičke Agore), osmougaona kula vetrova iz I veka pre Hrista, nekadašnji vodeni i lunarni sat s vetrokazom, rimska agora iz doba oko Hristovog rođenja i obližnja džamija Fetije nastala krajem XV veka. U Plaki, živopisnom starom kvartu sa uskim uličicama, malim prodavnicama, kafeima i tavernama, nalaze se brojne vizantijske crkve, kao što su lepa crkva Mali Mitropoli (iz XII veka) i najstarija crkva, bazilika Kapnikarea iz XI veka, koja se nalazi u prometnoj ulici Ermu. Interesantna je i bazilika Panagija Geogepikos (XII vek) na Mitropoleusu, kao i mala džamija i ostaci Hadrijanove biblioteke iz rimskog doba na trgu Monastiraki.

U modernoj Atini oko prometnog trga Sintagma nalaze se zgrada parlamenta (izgrađena 1842. godine, po nacrtima arhitekte Fridriha fon Gertnera), Nacionalni park iz 1836. godine sa egzotičnim rastinjem, Numizmatički muzej u kući Hajnriha Šlimana (naučnika koji je otkrio ostatke grada Troje u Maloj Aziji), antički stadion Kalimarmaro (rekonstruisan 1896. godine za prve Olimpijske igre novog doba), ostaci Hadrijanove kapije i Zevsovog hrama Olimpiejona iz rimskog doba, Nacionalni arheološki muzej s jedinstvenom zbirkom grčke antičke umetnosti, Muzej umetnosti Kiklada, Vizantijski muzej i muzej Benaki (u kom se nalazi eksponati vizantijske zanatske umetnosti i koptske tkanine). U okolini se nalaze i vizantijski manastir Kajsarijani s crkvom Svete Marije (izgrađena oko 1000. godine) i Dafne (iz XI veka s mozaicima od listića zlata u glavnoj crkvi - svetska baština UNESCO - a). Osim toga, ne treba zaboraviti ni Atinski Univerzitet (osnovan 1837. godine), Politehnički institut (1836.), Arheološki institut, Grčki pomorski muzej, Arheološki muzej, Muzej Akropolja, Nacionalnu galeriju, Narodnu biblioteku, Pozorište i druge institucije.

Nezaobilazna turistička mesta u okolini Atine su rt Sunion sa Posejdonovim hramom (udaljen 67km), ostrva u Saroniskom zalivu Egine sa Apolonovim i Afajinim hramom, ostrvo Paros sa svojim divnim, prirodnim lepotama i ostrvo umetnika Hidra.