Skoplje

Skoplje predstavlja praktično nepoznat grad sa šarmatnim imenom, domaćina sa mnogo interesantnih stvari koje treba videti i doživeti i bogatom istorijom koju treba obznaniti. Ipak, uglavnom netaknut od strane turista i putopisaca, ovaj neobični glavni grad, ostaje obmotan velom misterije.

Skoplje je najveći grad BJR Makedonije i njen politički, privredni i kulturni centar. Nalazi se u Skopskom polju, na obe obale Vardara i na nadmorskoj visini od oko 245m. Ono je glavna raskrsnica železničkog i auto-saobraćaja na putu Beograd - Niš - Solun - Atina, što mu daje posebnu važnost na Balkanu.

Prvi put se pominje još oko 150. godine pod imenom Scupi - to je antičko naselje koje se nalazilo kod sela Bardovaca, severozapadno od Skoplja, gde su otkopani ostaci raznih građevina, a pre svega pozorišta. Ono je razoreno 518. godine katastrofalnim zemljotresom, koji je uništio ukupno 24 grada. Novo naselje je bilo izgrađeno nekoliko kilometara dalje na jugoistoku. Smatra se da je ovo bila vizantijska Iustiana Prima, koju je podigao car Justinijan I u čast svog rodnog mesta. Pod današnjim slovenskim nazivom, koji nosi od dolaska Slovena u VII veku, prvi put se pominje u istorijskim izvorima 1019. godine.

Ovaj grad ima bogatu istoriju - zauzimao ga je srpski vladar Nemanja, ali je tek 1282. godine pod kraljem Milutinom ušao u sastav srpske države. U njemu se kralj Dušan krunisao za cara 1346. godine, a 1349. proklamovao svoj Zakonik. Osim toga, Dušan je preselio glavni grad Kraljevine Srbije upravo u Skoplje. Posle njega su ga držali kralj Vukašin i Vuk Branković, da bi ga Turci osvojili 1392. i držali sve do 1912. godine. S obzirom na to da je bilo važan verski i vojni centar, Skoplje je spaljeno do temelja od strane Turaka. Shvativši njegov strateški značaj, Turci su osnovali veliku vojnu silu u gradu koji je privlačio mnogo trgovaca. Već tada je Skoplje postalo veliki i važan vojni, trgovački i kulturni centar. Između 1382. i 1453. godine Skoplje je bilo evropska baza osmanlijskih sultana. U XVII veku je turski pisac Evlija Čelebija dva puta posetio Skoplje i zabeležio da grad sadrži 70 hamama, 120 džamija, 110 fontana i bazar veliki skoro kao onaj u Istanbulu.

Na žalost, osim bogate, imao je i prilično nesrećnu istoriju - ponovo je sravljen sa zemljom posle zemljotresa 1555. godine, da bi nakon toga usledilo novo obnavljanje. Međutim, spaljeno je 1689. godine, prilikom osvajanja i povlačenja austrijske vojske pod generalom Pikolominijem. Pikolomini je pisao da, tokom osvajanja širom evropske Turske, nikad nije video tako lep grad kao što je Skoplje. Ali, svestan njegov strateškog značaja, da bi naudio Turcima, morao ga je spaliti do temelja. I nakon toga je obnovljeno, ali danas od stare tvrđave i starog grada ima veoma malo ostataka. Nesrećnu sudbinu potvrdio je i katastrofalni zemljotres 26. jula 1963. godine jačine devet stepeni po Merkalijevoj skali, u kom je poginulo 1070 lica i povređeno preko 3000; uništeno ili teško oštećeno oko 4/5 stambenog fonda, 1670 fabričkih građevinskih objekata i 8% fabričke opreme. Pomoć je pružilo, osim čitave Savezne Republike Jugoslavije, još 87 zemalja sveta (Rumuni su izgradili bolnicu, Poljaci Muzej savremene umetnosti itd.), a posebnu pomoć su ukazale UN i druge međunarodne organizacije. Ovog puta, obnova razorenog grada je izvršena na aseizmičkim arhitektonskim principima, na osnovu novog urbanističkog plana usvojenog 1965. godine, kojim je bila predviđena izgradnja novog, savremenog grada.

Tokom Prvog i Drugog balkanskog rata 1912. i 1913. godine, Makedonija je konačno oslobođena od turske vlasti i podeljena između Grčke, Bugarske i Srbije.

Za vreme Drugog svetskog rata, Makedonija je bila okupirana od strane bugarskih i italijanskih snaga. Sve do 1943. godine, Skoplje je bilo sedište Pokrajinskog komiteta Komunističke partije Jugoslavije (PK KPJ-a), PK SKOJ-a i Generalnog štaba Makedonije. Uprkos provalama i teroru bugarskog okupatora, partijska organizacija je stalno delovala. U septembru 1943. godine su formirani Inicijativni odbor za osnivanje ASNOM-a u Akcioni komitet HOF Makedonije.

U borbama koje su dovele do oslobođenja Skoplja 13. novembra 1944. godine, aktivno je učestvovalo stanovništvo grada, posle čega je u njemu obrazovana prva narodna vlada Makedonije. Svestrani razvoj Skoplja u posleratnom periodu, čiji su rezultat bili njegov preobražaj od zanatsko - trgovačkog mesta sa znatnim orijentalnim obeležjima u savremeni velegrad sa razvijenom industrijom i drugim privrednim delatnostima, brz porast stanovništva, urbanistička rekonstrukcija i izgradnja praćena teritorijalnim širenjima, bio je privremeno prekinut već pomenutim zemljotresom 1965. godine.

Realizacijom novog urbanističkog plana iz 1965. godine, Skoplje je postalo ne samo najmoderniji republički glavni grad u SFR Jugoslaviji, već i njen treći grad po veličini, zahvaljujući intenzivnom prilivu stanovništva iz svih krajeva Makedonije.

Na referendumu 08. septembra 1991. godine, preko 95% Makedonaca je glasalo za proglašenje nezavisne države. Godine 1993. Makedonija je postala članica UN. Pod pritiskom Grčke, zemlja postaje zvanično poznata pod imenom Bivše Jugoslovenske Republike Makedonije. Dana 22. marta 2004. godine Makedonija podnosi zahtev za članstvo u Evropskoj Uniji. Status zemlje kandidata za članstvo joj je odobren u septembru 2005. godine.

Neke od najvažnijih institucija u Skoplju jesu Univerzitet „Kiril i Metodij“, Akademija nauka i umetnosti, Makedonski narodni teater, Dramski teater, Filharmonija, Narodna univerzitetska biblioteka, Arhiv Makedonije, Istorijski arhiv Skoplja, Seizmološka observatorija, Muzeji (Arheološki, Etnografski, Istorijski, Grada Skoplja i dr.)...

Mnogobrojni kulturno - istorijski spomenici: Tvrđava Kale iz VI veka, Kameni most na Vardaru i akvedukt iz XV veka, Daut - pašin hamam, Kuršumli - han i Sahat - kula (sve iz XV i XVI veka), crkva Svetog Spasa iz XVII-XVIII veka, stara čaršija i druge.